Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Afrika'da daha yaygın olduğu ülkeler dışında mevcut salgında kendilerine bildirilen maymun çiçeği vakası sayısının 1.000'i aştığını açıkladı.
WHO Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, maymun çiçeğinin endemik olmayan bu ülkelerde yerleşme riskinin gerçek olduğunu, ama bu aşamada önlenebilir olduğunu söyledi.
WHO Direktörü, "Yüksek gelirli ülkelerde ortaya çıktığı için uluslararası toplumun maymun çiçeğine ancak şimdi dikkat ediyor olması, içinde yaşadığımız dünyanın talihsiz bir yansımasıdır" dedi.
Salgının bazı ülkelerde toplum içinde bulaşma belirtileri gösterdiğini söyledi. WHO, maymun çiçeği geçiren kişilerin evde izole edilmesini öneriyor.
Hastaları tedavi eden sağlık görevlilerinin ise maske takmaları tavsiye ediliyor.
WHO, kadınlarda da vakalar bildirilmesine rağmen, çoğu vakanın hala ağırlıklı olarak erkeklerle seks yapan erkekler arasında görüldüğünü ekledi.
WHO, 21 Mayıs tarihli daha önceki açıklamasında semptomların 2-4 hafta arası sürdüğünü, ölüm oranının ise yüzde 3-6 arasında olduğunu aktardı.
WHO Avrupa Direktörü Hans Kluge de "Yaz mevsimi yaklaşırken büyük buluşmalar, festivaller ve partiler nedeniyle yayılımın hızlanmasından endişe ediyorum" ifadelerini kullandı.
WHO internet sitesinden maymun çiçeğine dair en fazla sorulan soruları ve yanıtlarını da paylaştı.
Bunların bir kısmı şöyle:
Maymun çiçeği ile çiçek virüsü ne kadar benzer?
Küresel aşılama faaliyeti sonrasında 1980'de yeryüzünden silinen çiçek virüsü ile maymun çiçeği arasında genetik benzerlik bulunuyor.
Bu yüzden çiçek aşısı yapılan kişiler maymun çiçeğine karşı da bir miktar koruma sahibi olabiliyor.
Öte yandan virüsün 40 yıldan uzun süre önce yer yüzünden silinmesi ve ardından aşılama faaliyetlerinin durdurulması, genç nüfusu bu virüse daha açık hale getiriyor.
Maymun çiçeği en çok nerede görülüyor?
Orta ve Batı Afrika'da sıklıkla rastlanan bu virüsü taşıyan hayvanlar, o bölgelerdeki tropik yağmur ormanlarında yaşıyor.
Bu bölgelerden seyahat eden insanlar ve satılan hayvanlar aracılığıyla da diğer bölgelere yayıldığı düşünülüyor.
Maymun çiçeği belirtileri neler?
Belirtiler arasında ateş, yoğun baş ağrısı, kas ağrıları, sırt ağrısı, yorgunluk, lenf bezi şişkinliği, deride döküntü ve lezyon yer alıyor.
Döküntü genellikle ateşten 1-3 gün sonra başlıyor.
Lezyonlar düz veya şişkin olabiliyor, işi saydam veya sarımsı bir sıvıyla dolabiliyor ve ardından genellikle çatlayıp, kuruyup düşüyorlar.
Vücuttaki lezyon sayısı birkaç adetten binlerceye kadar değişebiliyor.
Döküntü genellikle yüz, avuç ve ayaklarda yoğunlaşırken gövdede daha az görülüyor.
Ağız, cinsel organlar ve gözlerde de ortaya çıkıyorlar.
Bu semptomlar 2-4 hafta sürdükten sonra genellikle kendiliğinden geçiyor.
Fakat semptomlar ortaya çıktığında kendiliğinden geçmesini beklemek yerine doktora başvurmak tavsiye ediliyor.
Maymun çiçeği geçirenlerle yakın temaslı olanların da sağlık birimlerine haber vermesi tavsiye ediliyor.
Maymun çiçeği öldürücü mü?
Çoğu vakada semptomlar kendiliğinden geçse de virüs bazı kişiler için ölümcül yolabiliyor.
Yeni doğan bebekler ve bağışıklık sistemi zayıf kişiler için bu virüs daha fazla tehdit oluşturuyor.
Ağır vakalarda deri enfeksiyonu, zatürre ve körlüğe kadar ilerleyebilen göz enfeksiyonları görülebiliyor.
Vakaların en sık görüldüğü Afrika ülkelerinde ölüm oranı yüzde 3 ile 6 arasında değişiyor.
Fakat bu ülkelerdeki virüs tespit sistemlerinin kısıtlı olması nedeniyle hafif vakaların tespit edilmemiş olma ihtimali de yüksek.
Bu nedenle gerçek ölüm oranı bundan daha düşük de olabilir.
Maymun çiçeği hayvanlardan insanlara nasıl geçiyor?
Virüsü taşıyan hayvanlar, fiziksel temas ile bunu insanlara bulaştırabiliyor. Bu hayvanlar arasında kemirgenler ve primatlar da yer alıyor.
Riski azaltmak için vahşi hayvanlarla korumasız temas edilmemesi, özellikle de hasta olan hayvanlardan veya ölü hayvanlardan uzak durulması tavsiye ediliyor.
Maymun çiçeği virüsü insandan insana nasıl geçiyor?
Virüsü taşıyan insanlar semptom gösterdikleri dönemde bulaştırıcı oluyor. Bu genellikle virüse maruz kaldıktan sonraki 2-4 haftalık süreçte oluyor.
Özellikle döküntü bölgeleri, vücut sıvıları ve yaralar bulaştırıcı olabiliyor.
Virüsü taşıyan kişilerin kullandığı kıyafetler, havlular, nevresim takımları ve çatal-bıçaklar da virüsü bulaştırabiliyor.
Ağızdaki lezyon ve yaralar da bulaştırıcı olduğu için tükürük yoluyla bulaşma ihtimali de var.
Bu yüzden maymun çiçeği virüsü taşıyan kişilerle yakın temasta olanlar, özellikle de aynı evde yaşayanlar, seks partnerleri ve sağlık çalışanları daha yüksek risk grubunu oluşturuyor.
Virüs hamilelik döneminde plasentadan bebeğe de geçebiliyor.
Semptom göstermeyen hastaların bulaştırıcı olup olmadığı ise kesin değil.
Kimler daha fazla risk altında?
Virüsü taşıyanlarla yakın temasta olanların yanı sıra gençlerin daha fazla risk altında olduğu düşünülüyor.
Bunun nedeni ise yaşlıların çiçek aşısı nedeniyle maymun çiçeğine karşı da bir miktar bağışıklık sahibi olması.
Bebekler, çocuklar ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler de risk altındaki diğer gruplar.
Maymun çiçeği virüsünden nasıl korunulur?
Korunmanın en etkili yolu, virüsü taşıdığından şüphelenilen kişilerle fiziksel teması azaltmak.
Sağlık çalışanları ve virüsü taşıyanlarla birlikte yaşayanların lezyonlarla doğrudan temas etmemesi ve maske takması, virüsü taşıyanların yaralarının üzerine kapatması, kendilerini izole etmesi ve maske takması tavsiye ediliyor.
Fiziksel temasın gerekli olduğu anlarda ise tek kullanımlık eldivenlerin giyilmesi bulaşım riskini azaltıyor.
Aynı evde yaşayanların yüzeyleri, kıyafetleri ve mutfak eşyalarını düzenli olarak temizlemesi gerekiyor.
Çocuklar neden daha fazla risk altında?
Maymun çiçeği virüsü çocuklarda ve yeni doğan bebeklerde daha fazla belirti gösteriyor.
Maymun çiçeği olduğundan şüphelenenlerin ne yapması gerekiyor?
Virüse maruz kaldığınızı düşünüyorsanız sağlık kuruluşlarına başvurmanız, bu süreçte de kendinizi mümkün olduğunca izole etmeniz gerekiyor.
Başvurunun ardından sağlık kuruluşları yaptıkları testler sonucunda pozitif olup olmadığınızı ortaya çıkarabiliyor.
Maymun çiçeğinin aşısı var mı?
Çiçek aşısına karşı geliştirilen aşılar maymun çiçeğine karşı da kısmen koruma sağlıyor.
2019'da onaylanan Imvamune, Imvanex ve Jynneos markalarıyla üretilen MVA-BN adlı bir aşı da maymun çiçeğine karşı etkili, fakat henüz kısıtlı sayıda üretiliyor.
Maymun çiçeğinin tedavisi var mı?
Hastalık belirtileri genellikle kendiliğinden geçiyor. Döküntü ve kaşıntıların mümkünse kendiliğinden kurumasını beklemek, değilse üzerini nemli tutmak da tavsiye ediliyor.
Göz ve ağızdaki yaralarla temas etmemek de önemli.
Çiçek virüsüne karşı geliştirilen antiviral ilaç tecovirimat (TPOXX adıyla da biliniyor) Ocak 2022'de maymun çiçeğine karşı da kullanım onayı aldı.
Hangi ülkeler daha riskli?
1970'ten bu yana maymun çiçeği 11 Afrika ülkesinde görüldü. Bunlar Benin, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo, Demokratik Kongo, Gabon, Fildişi Sahili, Liberya, Nijerya, Serra Leone ve Güney Sudan.
Genellikle bu ülkelerden seyahat eden kişiler nedeniyle virüs başka ülkelerde de görülebiliyor.
Salgınlardan biri de bu ülkelerden ithal edilen hayvanlar nedeniyle gerçekleşmişti.
Mayıs 2022'de Avrupa, Amerika ve Avustralya'da görülen vakalar ise virüsün tarihindeki sıra dışı bir yayılım oldu. Pek çok vakanın Afrika ülkeleriyle bağlantısı olmadığı fark edildi.
Dünya Sağlık Örgütü bu yayılımın nedenlerini araştırmaya ve virüsün gördüğü ülkelere destek vermeye devam ediyor.
Daha büyük bir salgın riski var mı?
Maymun çiçeği, bulaşıcılığı yüksek bir virüs olarak görülmüyor. Bunun nedeni ise bulaşması için fiziksel temas gerçekleşmesi gerekmesi.
Uzun zamandır bu virüsü yüksek öncelikli virüs kategorisinde değerlendiren Dünya Sağlık Örgütü, virüsün yayılmasını önlemek için virüsün görüldüğü ülkelerle temasa geçti.
Maymun çiçeği cinsel yolla bulaşıyor mu?
Maymun çiçeği virüsü fiziksel temasla bulaşıyor ve buna cinsel ilişki de dahil.
Virüsün vajinal sıvılar ve meni yoluyla bulaşıp bulaşmadığı henüz bilinmiyor fakat cinsel ilişki sırasındaki deri teması virüsü bulaştırmak için yeterli olabiliyor.
Derideki belirtiler cinsel yolla bulaşan frengi ve herpes gibi diğer virüslerin belirtilerini andırabiliyor.
Bu da virüsün neden çoğunlukla cinsel sağlık kliniklerine başvuran erkeklerde görüldüğünü açıklayabilir.
Fakat risk yalnızca cinsel olarak aktif kişilerle veya erkeklerle ilişkiye giren erkeklerle kısıtlı değil.
Eşcinsel erkekler daha yüksek risk altında mı?
Avrupa ülkelerindeki vakalarda virüsün bulaştığı kişiler arasında erkeklerle ilişkiye giren erkekler tespit edildi. Bu vakalar, cinsel sağlık kliniklerine başvurduklarında teşhis edildi.
Bu grupta daha fazla vaka duyulmasının nedeni, bu grubun cinsel sağlık konusunda daha hassas olmasından da kaynaklanıyor olabilir.
Virüsün adı neden maymun çiçeği?
Virüs ilk olarak 1958'de bilimsel araştırmalarda kullanılan bir maymun kolonisinde tespit edildiği için bu ismi aldı.
İnsanlardaki ilk virüs ise 1970'de görüldü.